‘Có một thời ở Chợ Lớn’ của nhà báo Phạm Công Luận tái hiện sinh động đời sống Chợ Lớn qua những ký ức về cộng đồng người Hoa và người Việt. Tác phẩm kể về sự giao thoa văn hóa, những câu chuyện đời thường, và những con người âm thầm cống hiến cho vùng đất này. Với giọng văn gần gũi, cuốn sách mang đến góc nhìn sâu sắc về lịch sử và bản sắc độc đáo của Chợ Lớn.
Cuốn sách này là một lát cắt về đời sống khu vực Chợ Lớn, được thành hình sau nhiều năm tác giả lui tới, tìm kiếm tài liệu và ghi lại ký ức của một số cư dân đã từng hoặc đang sống ở đây. Có một thời ở Chợ Lớn chất chứa kỷ niệm của bao thế hệ người Hoa nhập cư hay được sinh ra nơi này, từng làm rẫy cải hay nghề mái chín, từng sản xuất chậu nhựa hay thau nhôm, từng ham mê cờ bạc trong Đại Thế Giới hay thích chơi trò cá mưa trên cầu Nhị Thiên Đường,… Những chuyện tâm tình của các cư dân Chợ Lớn thật thân thương và gần gũi, cho thấy người Á Đông vốn dĩ có nhiều điểm tương đồng, người Việt – người Hoa cùng sống trên thành phố này đã và đang chia sẻ bao nhiêu điều về quê xứ con người, về tình hẻm nghĩa xóm.
Tác giả cũng may mắn lần tìm được manh mối về những nhân vật ngọa hổ tàng long một thời ở Chợ Lớn, là những người hoạt động cho cộng đồng, bỏ ra nhiều tiền của xây dựng bệnh viện, trường học, công viên…, những học giả viết sách phổ biến văn hóa Việt cho người Hoa đọc hay những họa sĩ, nghệ nhân, đầu bếp, võ sư… mỗi ngày kiên trì giữ gìn bản sắc Trung Hoa truyền thống… Tất cả qua thời gian hòa vào dòng chảy đời sống Việt một cách tự nhiên, làm phong phú thêm cuộc sống trên mảnh đất Sài Gòn – Gia Định vốn đa dạng và đậm đà tình nghĩa.
Hình ảnh sách ‘‘Có một thời ở Chợ Lớn” của nhà báo Phạm Công Luận
Chuyện đời, chuyện phố giữa lòng Chợ Lớn
Có một thời ở Chợ Lớn được xây dựng dựa trên những câu chuyện mà tác giả ghi chép lại trong quá trình tìm hiểu, tiếp xúc với cộng đồng người Hoa tại Chợ Lớn. Những mẩu chuyện nhỏ, những chi tiết đời thường được tái hiện một cách sinh động, tạo nên góc nhìn toàn cảnh về cuộc sống của người Hoa ở Chợ Lớn. Từ những người buôn bán nhỏ lẻ, những người lao động chân tay, cho đến những trí thức, nghệ sĩ, doanh nhân thành đạt, mỗi người đều có một câu chuyện riêng, góp phần tạo nên sự đa dạng và phong phú của cộng đồng.
Qua ngòi bút tài hoa và sự am hiểu sâu sắc, Phạm Công Luận đã tái hiện lại Chợ Lớn như một địa danh thân thương, một vùng đất giao thoa văn hóa, một dòng chảy lịch sử cuộn trào giữa lòng Sài Gòn hoa lệ. Nơi đây, cộng đồng người Hoa đã nhập cư, rồi phát triển, tạo nên một bản giao hưởng đa âm sắc với những nét văn hóa độc đáo, nền ẩm thực phong phú và những câu chuyện đời thường thấm đẫm tình người.
Hương vị Chợ Lớn thấm đẫm ký ức
Ẩm thực Chợ Lớn là một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa của vùng đất này. Trong Có một thời ở Chợ Lớn, Phạm Công Luận đã dành nhiều bài viết để giới thiệu về những món ăn đặc trưng, những hương vị độc đáo của Chợ Lớn. Từ những món ăn đường phố bình dân như bột chiên, bánh hẹ, chè… đến những món ăn cầu kỳ, tinh tế trong các nhà hàng sang trọng như nhà hàng Ái Huê Đệ Nhất Tửu Lâu, nhà hàng Bách Hỉ – tất cả đều được tác giả miêu tả một cách chi tiết và hấp dẫn.
Chợ Lớn: Nơi giao thoa văn hóa Việt – Hoa
Không chỉ dừng lại ở việc miêu tả những nét văn hóa đặc trưng của người Hoa, Phạm Công Luận còn phân tích sâu về ý nghĩa, nguồn gốc. Tác giả giải thích rõ ràng những khác biệt trong văn hóa của các nhóm người Hoa khác nhau như người Quảng Đông, người Triều Châu, người Phúc Kiến, người Hải Nam, người Hẹ, giúp người đọc có cái nhìn toàn diện hơn về văn hóa Chợ Lớn.
Có một thời ở Chợ Lớn còn nói về sự giao thoa văn hóa giữa người Việt và người Hoa. Phạm Công Luận đã khéo léo trong việc tái hiện quá trình này diễn ra một cách tự nhiên, hài hòa, làm phong phú thêm đời sống văn hóa của cả hai cộng đồng. Tác giả chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong văn hóa của hai dân tộc, đồng thời nhấn mạnh sự tôn trọng và học hỏi lẫn nhau.
Có một thời ở Chợ Lớn như một lời tri ân đến những người đã góp phần tạo nên một Chợ Lớn phồn hoa, đa dạng và đầy sức sống. Đây là một cuốn sách đáng đọc cho những ai yêu mến Sài Gòn, muốn tìm hiểu về văn hóa, lịch sử và con người của vùng đất Chợ Lớn.
Đến giờ, tôi vẫn thấy khi nói thằng “phì lũ” sướng hơn là gọi thằng mập hay thằng béo, “láng coóng” nghe đã hơn sáng trưng. Những từ gọi tên món ăn như phá lấu, há cảo, hoành thánh, xí quách… thì không từ tiếng Việt nào thay thế được, vì nó đã được dung nạp vào tiếng Việt, trong ngôn ngữ nói của người Việt miền Nam. Khi nhắc đến những từ này, không ai nghĩ mình đang nói tiếng Hoa…
(Trích Những từ ngữ nổi trôi)Kinh Tàu Hủ có một nhánh phía bên phải ngả sang khu vực nay là bệnh viện Chợ Rẫy tạo thành một vùng lầy lội. Tại vùng này, người Tiều nghèo khổ đã tận dụng những khoảnh đất cao để trồng rau làm rẫy. Nhờ tính cần cù của họ, vùng đất lầy lội này được cải tạo thành một khu trồng rau lớn cung cấp rau xanh cho cả Chợ Lớn và Bến Nghé…
(Trích Rẫy Tiều)
Nhà báo Phạm Công Luận là tác giả của những tựa sách gây tiếng vang và được tái bản nhiều lần như Nếu biết trăm năm là hữu hạn, Những lối về ấu thơ, Chú bé Thất Sơn. Không chỉ nổi bật trong thể loại tản văn, ông còn là một cây bút gạo cội sở hữu lượng tác phẩm dồi dào, mang đến cho độc giả nhiều tập sách chuyên khảo, hồi ký về Sài Gòn giàu giá trị như Sài Gòn – Chuyện đời của phố (5 tập), Phong vị báo xuân xưa, Sài Gòn – Ngoảnh lại trăm năm…